HİKÂYE (ÖYKÜ)

Yaşanmış ya da yaşanabilecek şekilde tasarlanmış olayları kişilere bağlı olarak belli bir yer ve zaman içinde anlatan türe hikâye diyoruz.

Önemli farklılıkları olmakla birlikte "küçük roman" şeklinde tanımlanabilir. Millî kültürümüzün önemli parçalarından "Dede Korkut Hikâyeleri", "destanlar" ve "halk masalları" nı saymazsak, Avrupaî tarzda ilk hikâyeler, Tanzimat Edebiyatı döneminde görülür.

İlk hikâye kitabı, Emin Nihat'ın "Müsameretnâme"dir. Bu kitapta toplanan hikâyelerin kuruluşu, işlenişi "Binbir Gece Masalları" na benzer.

   19. yüzyıl sonlarında baÅŸlayıp günümüze doÄŸru daha da geliÅŸen hikâye, özellikle Alphonse DAUDET (1840-1897) ve Guy de MAUPASSANT (1850-1893) gibi büyük Fransız yazarlarının tekniÄŸiyle tekâmüle ulaÅŸmıştır. Bu iki yazar "realist" akımın yetiÅŸtirdiÄŸi zamanın ileri gelen romancılarındandır. Fransız hikâyeciliÄŸi Guy de MAUPASSANT'ın izinden geliÅŸmiÅŸtir. Amerika edebiyatında özellikle mizahî hikâyeleriyle Mark TAWÄ°N (1835-1910), O. HENRY (1862-1910) ve bunları takiben John STEÄ°NBECK, Erskine CALDWEL Batılı ünlü hikâyecilerdendir.

   Ä°lk ÇaÄŸ Anadolu'sunda masal, ve tarihi olayları anlatan eserlerle oluÅŸmuÅŸtur. Orta ÇaÄŸda özellikle Hindistan'da "Binbir Gece Masalları" saÄŸlam bir hikaye geleneÄŸinin varlığını bildirmektedir. Bu gelenek, Arapça'dan yapılan çevirilerle Avrupa'ya masal, efsane, rivayetler ÅŸekliyle yayılmıştır.

   Hikâyeye bugünkü anlamda ilk edebi kimlik kazandıran Ä°talyan yazar Boccacio'dur. XVI. Yüzyılda yazdığı "Decameron" adlı eseriyle ilk öykü örneÄŸini vermiÅŸtir. Rönesans'ın etkisiyle de XIX. Yüzyıl edebiyatının en yaygın türü olmuÅŸtur. Bizde, destanlar, halk hikâyeleri , ve masallarla eski bir temeli olan bu tür, XIV. Ve XV. Yüzyılda "Dede Korkut Hikâyeleri" ile çaÄŸdaÅŸ hikâye tekniÄŸine yaklaÅŸmıştır.

   XIX. yüzyılda Tanzimat'la gelen yeniliklerle birlikte batılı anlamda ilk örneÄŸini Ahmet Mithat Efendi "Letaif-i Rivayet (söylene gelen güzel ÅŸeyler ) adlı eserini yazarak vermiÅŸ; "Kıssadan Hisse" ile bu türü geliÅŸtirmiÅŸ, Sami PaÅŸazade Sezai : "Küçük Åžeyler" adlı eseriyle modern hikâyeyi oluÅŸturmuÅŸtur. Bağımsız bir tür olma özelliÄŸini ise Milli Edebiyat döneminde Ömer Seyfettin'le kazanmıştır.

Hikâye Çeşitleri

   Hikâye, hayatın bütünü içinde fakat bir bölümü üzerine kurulmuÅŸ derinliÄŸi olan bir büyüteçtir. Bu büyüteç altında kimi zaman olay bir plan içinde , kiÅŸi, zaman, çevre baÄŸlantısı içinde hikaye boyunca irdelenir. Kimi zaman da büyütecin altında incelenen olay deÄŸil, hayatın küçük bir kesiti, insan gerçeÄŸinin kendisidir Bu da öykünün çeÅŸitlerini oluÅŸturur. Buna göre;


1) Olay (Klasik Vak'a) Hikâyesi: Bir olayı ele alarak, serim, düğüm, çözüm plânıyla anlatıp bir sonuca bağlayan öykülerdir. Kahramanlar ve çevrenin tasvirine yer verilir Bir fikir verilmeye çalışılır; okuyucuda merak ve heyecan uyandırılır. Bu tür, Fransız yazar Guy de Maupassant ( Guy dö Mopasan) tarafından yaygınlaştırıldığı için "Mopasan Tarzı Hikâye" de denir

Bu tarzın bizdeki en önemli temsilcileri: Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Reşat Nuri Güntekin'dir..


2) Durum (Kesit) Hikâyesi: Bir olayı değil günlük yaşamın her hangi bir kesitini ele alıp anlatan öykülerdir Serim, düğüm, çözüm planına uyulmaz Belli bir sonucu da yoktur. Merak ve heyecandan çok duygu ve hayallere yer verilir; fikre önem verilmez, kişiler kendi doğal ortamlarında hissettirilir. Olayların ve durumların akışı okuyucunun hayal gücüne bırakılır.

Bu tarzın dünya edebiyatında ilk temsilcisi Rus yazar Anton Çehov olduğu için "Çehov Tarzı Hikâye" de denir.

Bizdeki en güçlü temsilcileri : Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal ve Tarık Buğra'dır.


3) Modern Hikâye: Diğer öykü çeşitlerinden farklı olarak, insanların her gün gördükleri fakat düşünemedikleri bazı durumların gerisindeki gerçekleri, hayaller ve bir takım olağanüstülüklerle gösteren hikâyelerdir.


  Hikâyede bir tür olarak 1920'lerde ilk defa batıda görülen bu anlayışın en güçlü temsilcisi Franz Kafka'dır Bizdeki ilk temsilcisi Haldun Taner'dir. Genellikle büyük ÅŸehirlerdeki yozlaÅŸmış tipleri, sosyal ve toplumsal bozuklukları , felsefi bir yaklaşımla, ince bir yergi ve yer yer alay katarak, irdeler biçimde gözler önüne serer.

Hikâyenin Unsurları

1) Olay: Hikâyede üzerinde söz söylenen yaşantı ya da durumdur

2) Kişiler: Olayın oluşmasında etkili olan ya da olayı yaşayan insanlardır.

3) Yer (mekân): Olayın yaşandığı çevre veya mekândır.

4) Zaman : Olayın yaşandığı dönem, an mevsim ya da gündür.

5) Dil ve Anlatım : Hikâyenin dili açık, akıcı ve günlük konuşma dilinden farklı olarak, etkili sözcük, deyim atasözü ve tamlamalarla zenginleştirilmiş güzel bir dil olmalıdır.

   Anlatım ise: iki ÅŸekilde olur Hikâye kahramanlarından birinin aÄŸzından yapılan anlatım "hikâyede birinci kiÅŸili anlatım" ; yazarın aÄŸzından anlatılanlar "hikâyede üçüncü kiÅŸili anlatım"

Hikâyede Plan

Hikâyenin planı da diğer yazı türlerinde olduğu gibi üç bölümden oluşur; ancak bu bölümlerin adları farklıdır. Bunlar:


1)Serim: Hikayenin giriş bölümüdür.Bu bölümde olayın geçtiği çevre , kişiler tanıtılarak ana olaya giriş yapılır.

2)Düğüm: Hikayenin bütün yönleriyle anlatıldığı en geniş bölümdür.

3)Çözüm:Hikayenin sonuç bölümü olup merakın bir sonuca bağlanarak giderildiği bölümdür.


Ancak bütün hikayelerde bu plân uygulanmaz , bazı öykülerde başlangıç ve sonuç bölümü yoktur .Bu bölümler okuyucu tarafından tamamlanır.

Türk hikâyeleri, şu dört ana grupta değerlendirilir:

1) "Serim, düğüm, çözüm" bölümlerinin düzenli olduğu hikâyeler. Ömer Seyfettin, Samet AĞAOĞLU, Haldun TANER, Oktay AKBAL, Mustafa KUTLU' nun hikâyeleri bu grup içindedir (Maupassant Biçimi)

2) İstanbul'da yaşayan insanların özel hayat ve özelliklerini veren hikâyeler. Hüseyin Rahmi GÜRPINAR, Ahmet Rasim, Osman Cemal KAYGILI, Sermet Muhtar ALUS'un hikâyeleri bu grup içindedir. (Maupassant Biçimi)

3) "Serim, düğüm, çözüm" bölümlerine önem vermeyen, olayın herhangi bir yerinden başlayan hikâyeler. Memduh Şevket ESENDAL, Sait Faik ABASIYANIK, Tarık BUĞRA, Sevinç ÇOKUM gibi yazarlarımız bu gruptandır. (Kısmen, Çehov Biçimi)

4) Varoluş çizgisinde oluşturulmuş, aydın bunalımı ve çaresizliği anlatan soyut hikâyeler. Bu tür hikâyeler, ülkemizde 1955'ten sonra görüldü. Hikâyelerde, hiç bir toplum kaygısı görülmez. Aydın bunalımının nedenleri yansıtılır. Sanat adı altında çoğu zaman "müstehcen"e kaçan konulara yer verilir. Hikâyecilik, sanattan ayrılmış ve ideolojiye kaydırılmıştır. Bu grupta hikâye yazan yazarlarımızın başında ise; Yusuf ATILGAN, Demirtaş CEYHUN, Ferit EDGÜ ve Erdal ÖZ gelmektedir.


Edebibilgiler.com 2009 ©  Her hakkı saklıdır.